Utrecht, september 2022
Op 20 september 2022 is het weer Prinsjesdag en wordt de Troonrede uitgesproken. Enerzijds wordt er teruggeblikt op wat er de afgelopen periode is gebeurd in Nederland en de wereld om ons heen, en anderzijds worden de plannen en wetgeving voor het komende jaar aangekondigd. Elk departement krijgt een plaats in de Troonrede en daarmee is enigszins te verwachten waar de plannen en wetgeving over kunnen gaan.
Wij hebben gekeken naar het verleden en geprobeerd daaruit af te leiden wat we kunnen verwachten en wat dat voor ons betekent. Dat is relevant omdat Nederland op dit moment in zekere zin in transitie is van een land met een relatief hoge opbrengst uit aardgas en eigen traditionele productie, naar een land dat in toenemende mate door onder andere vergrijzing en milieubewustzijn haar welvaart anders zal moeten genereren.
We blikken terug vanaf 32 jaar geleden: het jaar 1990, waarin Duitsland herenigd werd, de Golfoorlog uitbrak en de eerste fase van de Europese Economische en Monetaire Unie inging. Nederland had een belangrijke internationale rol in allerlei ontwikkelingen. 1990 was ook het begin van een decennium van groei: De gemiddelde jaarlijkse BBP groei van 1991 t/m 2000 zou 3,3% bedragen, ruim meer dan de jaarlijkse groei in de periode 2001-2010 (1,4%). Het was ook het jaar dat de Troonrede inging op noodzakelijke veranderingen in de land- en tuinbouw: ‘Dat de landbouwuitgaven van de Europese Gemeenschap weer sterk gaan groeien is zorgelijk. De ontwikkelingen op de agrarische markten maken voortgaande aanpassing dan ook onontkoombaar; mede om de internationale verhoudingen op het gebied van de handel in landbouwproducten te verbeteren. Aanpassing is ook nodig om te komen tot een land- en tuinbouw die uitgeoefend wordt met respect voor het milieu.’
De Troonredes vanaf 1990 zijn allemaal redactioneel op thema gestructureerd door parlement.com en daar maken we dankbaar gebruik van. Het aantal thema’s per jaar verschilt sterk: Minimaal 6 en maximaal 18 thema’s. Er is nauwelijks correlatie tussen het aantal onderwerpen en de groei in het BBP van dat jaar, die een aantal maanden later bekend wordt. De positieve correlatie neemt wel toe met de groei van het BBP van twee jaar later, en nog meer met drie jaar later. In jaar vier na het uitspreken neemt de correlatie tussen het aantal thema’s en de groei weer af. De impliciete suggestie is dat hoe veelzijdiger de Troonrede in de onderwerpen is, hoe beter dat is voor de groei van het BBP na circa 3 jaar. Dat betekent ook dat historische gezien de grootste impact van de Troonrede op het BBP pas 3 jaar na het uitspreken bereikt wordt.
Het aantal onderwerpen dat de Koning behandelde in 2019 (14) en 2020 (18) was relatief hoog, wat suggereert dat we dit jaar nog een aardige BBP stijging zullen zien, maar daarna wordt het minder. Waar vorig jaar een zuinige ofwel relatief smalle Troonrede werd uitgesproken, kunnen we komend jaar en het jaar daarna dus ook relatief weinig groei verwachten als we deze indicator volgen.
Interessant is ook dat de jaren van grote groei samengingen met Milieu als apart thema. Dit thema correleert ook met groei, vooral in de periode 1990-2004. Daarna verdween het thema en is dat enigszins ingeruild voor het thema klimaat, vanaf 2015. In de tussenliggende jaren bedroeg de jaarlijkse groei van het BBP slechts 1,2 procent. Dit lijkt te suggereren dat het ontbreken van aandacht voor milieu en klimaat correleert met weinig groei.
Ook opvallend is dat de thema’s gaswinning (2 keer) en woningbouw (7 keer) weinig voorkwamen in de afgelopen 32 jaar. Verwacht mag worden dat dit nu zeker aan de orde komt, gezien de actualiteit. Unieke thema’s waren Duurzaamheid (in 2007) en Minder Regels (in 2011). De groei in de respectievelijke perioden van de 3 jaren daarna was tussen de -0,1% en +0,1%. Unieke thema’s betekenen vaak weinig langdurig beleid, en dat is op basis van de correlaties slecht voor de groei.
Verder valt op dat het thema zorg in bijna alle Troonredes aan bod is gekomen. Vanaf 1990 wordt al geworsteld met het spanningsveld tussen goede en toegankelijke zorg enerzijds en de betaalbaarheid van de zorg anderzijds. Vergrijzing, technologische ontwikkelingen en toenames in het aantal chronische aandoeningen leiden tot een stijgende vraag naar zorg, terwijl er grenzen zijn aan de beschikbare mensen en middelen. Ondanks pogingen om hier een balans in te vinden, zoals kleine of ingrijpende hervormingen (denk aan de decentralisatie van zorg omstreeks 2015) en een beroep op de eigen verantwoordelijkheid van burgers en instellingen, komt dezelfde problematiek telkens aan bod. Tijdens de coronapandemie werd de focus – logischerwijs – tijdelijk verlegd, maar in 2021 werd de problematiek opnieuw aangekaart: De zorg moet in de toekomst anders worden georganiseerd om toegankelijk, betaalbaar en van hoge kwaliteit te blijven. In de Troonrede van 2022 zal dit thema waarschijnlijk wederom terugkeren.
Dit alles leidt tot de observatie dat het streven naar volledigheid in de Troonrede de kansen op groei versterkt. Je zou kunnen redeneren dat een kabinet dat compleet, en misschien zelfs divers, plannen opstelt succesvolle groei op termijn realiseert. Een Troonrede met weinig onderwerpen oversimplificeert de complexiteit van besturen wellicht. Een eenvoudige boodschap brengt daarmee weinig goeds. Gezien alle onderwerpen die er op dit moment in Nederland en de wereld om ons heen spelen mag je verwachten dat we dit jaar dus weer een uitgebreide Troonrede krijgen met een veelheid aan thema’s. Energie, Milieu, Gaswinning en Landbouw en Woningbouw mogen allemaal terugkomen. En over uiterlijk 3 jaar plukken we daar hopelijk de resultaten van.
Interesse in een persoonlijk gesprek?
Vind de contactgegevens van het team van Beaufort op de teampagina!
